Վասկո դա Գամայի ղեկավարած նավատորմը դեպի Հնդկաստան տանող ծովային ճանապարհի հայտնագործման նպատակով, շրջանցեց Աֆրիկան հարավից,ապա հասավ Հնդկաստան և միաժամանակ ապացուցեց, որ Աֆրիկան առանձին մայրցամաք է:
Աֆրիկայի հյուսիսային և հյուսիս- արևելյան շրջանները մարդկության հնագույն բնօրրաններից են: Այստեղ՝ Նեղոս գետի ստորին հոսանքում էր գտնվում Հին Եգիպտոսը, որը հայտնի է իր բուրգերով: Հետաքրքիր է, որ այս շրջաններից հարավ ընկած է աշխարհի ամենամեծ անապատը՝ Սահարան՝ իր անծայրածիր և անանցանելի անապատային ավազներով:
Սահարան, մայրցամաքի բարձրադիր ափերը, նրա կենտրոնական շրջանների խոնավ ու տոթ օդը, դժվարանցանելի անտառները բնականարգելքներ են հանդիսացել Աֆրիկայի Ներքին շրջանների հետազոտման հարցում: Այս մայրցամաքի ներքին շրջաններին աշխարհը ծանոթացավ եվրոոպացիների միջոցով, հիմնականում 1850-ական թվականներից կատարված հետազոտությունների արդյունքում: Աֆրիկայի ներքին շրջանները հետազոտել են շատ ճանապարհորդներ, արշավախմբեր, որոնցից տանձնանում են անգլիացի հետազոտող Դավիթ Լիվինգստոնի գլխավորած արշավախմբի 30 տարի կատարած ուսումնասիրությունները:
Լիվինգստոնը հասարակածից հարավ ընկած առաջին ուսումնասիրողներից է: Օգտտվելով տեղաբնիկների բարյացակամ վերաբերմունքից՝ նա ճանապարհորդում է Հարավային Աֆրիկայով: Ձամբեզի գետի գետաբերանից դեպի ակունք շարժվելով նա հայտնաբերում է աշխարհի գեղատեսիլ ջրվեժներից մեկը և այն կոչում է Անգլիայի թագուհի Վիկտորիայի անունով: Տանգանիկա և Նյասա լճերի հայտնագործումը և Վիկտորիա լճի ուսումնասիրությունը Լիվինգստոնին մղում են նոր ճանապարհորդությունների, որոնց նպատակը Աֆրիկայի ամենաերկար գետի՝ Նեղոսի ակունքների հայտնադործումն Էր: Վիկտորիա լիճ թափվող գետերի ուսումնասիրության արդյունքում Լիվինգստոնը հայտնագործեց Նեղոսին ծնունդ տվող վտակներից Սպիտակ Նեղոսը:
Իսկ ինչո՞ւ Է Նեղոսն այդպիսի հետաքրքրություն առաջացրել: Պարզվում Է, որ դեռևս Հին Եգիպտոսում դարեր շարունակ Նեղոսը առեղծվածային է համարվել: Եվ դա պատահական չէ:
Նայիր Աֆրիկայի քարտեզին և կտեսնես, որ Նեղոսը, կտրելով տոթակեզ հսկա անապատները, չի ցամաքում և հոսելով Եգիպտոսով՝ թափվում է Միջերկրական ծով: Նեղոսի առեղծվածի լուծումը նրա ակունքների հայտնբերումն էր, որը վերագրվում է Լիվինգստոնին: Լիվինգստոնը, բազմաթիվ դժվարություններ կրելով, Կենտրոնական Աֆրիկայում ուսումնասիրել է Կոնգո գետի վերին հոսանքի շրջանները: Կոնգոյի ստորին հոսանքում գտնվող աստիճանակերպ ջրվեժներից մեկն այժմ կոչվում է Լիվինգստոնի անունով:
Աֆրիկայի նշանավոր հետազոտողներից է Լիվինգստոնի գործը շարունակող անգլիացի Սթենլին, որն անհայտ կորած, արդեն հյուծված ու հիվանդ Լիվինգստոնին գտնելուց հետո շարունակեց նրա գործը: Հանդիպելով տեղաբնիկների դիմադրությանը, ենթարկվելով մեծ վտանգների՝ Սթենլին Կենտրոնական Աֆրիկայում հայտնագործեց աշխարհագրական նոր օբյեկտներ, որոնց նկարագրերը նա հրատարակեց «Աֆրիկայի խորքերում» գրքում:
Հարկ է նշել, որ ինչպես մյուս ճանապարհորդությունները, այնպես էլ Աֆրիկայի հետազոտումը, իր դրական կողմերով հանդերձ հանգեցրեց նաև բացասական հետևանքների: Եվրոպացիները սկսեցին Աֆրիկայի տեղաբնիկներին՝ նեգրերին, որպես ստրուկներ վաճառել նոր հայտնագործված Ամերիկայում:
Հարցեր և առաջադրանքներ
Ինչո՞ւ Աֆրիկայի ներքին շրջանները մինչև 1850- ական թվականները դեռևս անհայտ էին մնում եվրոպացիների և ասիացիների համար: որովհետև Սահարան, մայրցամաքի բարձրադիր ափերը, նրա կենտրոնական շրջանների խոնավ ու տոթ օդը, դժվարանցանելի անտառները բնականարգելքներ են հանդիսացել Աֆրիկայի Ներքին շրջանների հետազոտման հարցում:
Ի՞նչ իրադարձություններ և պայմաններ խթանեցին Աֆրիկայի ներքին շրջանների ուսումնասիրություններին: Այս մայրցամաքի ներքին շրջաններին աշխարհը ծանոթացավ եվրոոպացիների միջոցով, հիմնականում 1850-ական թվականներից կատարված հետազոտությունների արդյունքում: Աֆրիկայի ներքին շրջանները հետազոտել են շատ ճանապարհորդներ, արշավախմբեր, որոնցից տանձնանում են անգլիացի հետազոտող Դավիթ Լիվինգստոնի գլխավորած արշավախմբի 30 տարի կատարած ուսումնասիրությունները:
Դասընկերոջդ հետ քննարկի՜ր, թե ինչ դրական և բացասական հետևանքներ ունեցան Աֆրիկայի ներքին շրջանների ուսումնասիրությունները:
Սահարա անապատը. Աֆրիկայի բարձրադիր ափերը, կենտրոնական շրջանների խոնավ ու տոթ օդը, դժվարանցանելի անտառները բնական անմատչելի արգելքի դեր են կատարել մայրցամաքի ներքին շրջանների հետազոտման գործում: Դավիթ Լիվիգստոնը հայտնագործեց Ձամբեզի և Կոնգո գետերի վրա գտնվող Վիկտորիայի և իր անունով կոչվող’ Լիվինգստոնի ջրվեժները և այլն:
Жил-был король. И было у него три дочери — Алина, Полина и Эвелина. Однажды король созвал дочерей и сказал: — Сегодня я прошёлся по дворцу. Книжки валяются на полу, а одежда на кроватях! И вот я решил сегодня же заняться уборкой. А вас хочу спросить: как вы мне будете помогать? Старшая Алина сказала: — Когда ты начнёшь уборку, я включу твою любимую песенку «Всё могут короли». С весёлой песней ты быстро сделаешь уборку! — А я лучше включу телевизор, — сказала средняя дочь Полина. — Я буду смотреть передачу «В гостях у сказки» и всё тебе пересказывать. И ты сказочно быстро уберёшь весь дворец! — А ты что включишь? — спросил отец младшую дочь. — А я включу пылесос, — ответила Эвелина, — но сначала разложу вещи по своим местам. — Ну что же, — сказал король. — Теперь я вижу, что у меня есть только одна настоящая помощница! (Л. Каминский)
Как собирались дочки помочь королю? Старшая дочь решила включить любимую песенку отца, а средняя дочь решила включить телевизор и таким образом помочь отцу. Младшая дочь решила включить пылесос, но сначала она разложила вещи по своим местам.
Чья же помощь лучше? По настоящему помогла младшая дочь. Согласен ли ты с мнением короля? Да,согласна!
Спиши. Вставь нужные буквы.
Хорошо весной в лесу] А в горах ещё лучше. На зелёных склонах цветут цветы. Птицы поют․ Каждый цветок раскрывается навстречу солнцу. Каждая птица поёт, подняв к солнцу раскрытый клювик! Хорошо!
Հայկ Նահապետ, Մենուա, Արգիշտի, Արտաշես, Տիգրան… Արտաշեսյաններ, Արշակունիներ, Բագրատունիներ, Ռուբինյաններ… Անունների այս շարքը կարելի է շարունակել։ Նրանցից շատերը մեզ ծանոթ են։ Այդ անուններով փողոցներ են կոչվում, հրապարակներ, նաև քաղաքներ, օրինակ` Արտաշատն ու Վաղարշապատը։ Հայոց արքաների և արքայատոհմերի անունները այսօր էլ շարունակում են ապրել։ Ժողովրդին կազմակերպող ու առաջնորդող այդպիսի դեր է կատարում պետությունը։ Հայոց մեծազոր արքաների գլխավոր նպատակը նախ և առաջ պետության ամրապնդումն ու հզորացումն են եղել։ Դրա համար էլ նրանք մեկընդմիշտ մնացել են ժողովրդի հիշողության մեջ և օրինակ ծառայել հետագա սերունդների համար։ Մենուա և Արգիշտի Առաջին Մեր մայրաքաղաքը` Երևանը, աշխարհի հնագույն քաղաքներից է։ Նրան տարեկից քիչ քաղաքներ կան։ Այդպիսին է, օրինակ, Հռոմը, որը Երևանից քիչ ավելի ուշ է հիմնադրվել։ Հռոմի հիմնադրման մասին միայն բանավոր ավանդապատումներ կան, իսկ Երևանն ունի քարի վրա փորագրված իր ծննդյան վկայագիրը։ Գրվել է քաղաքի հիմնադրի` Արգիշտի I արքայի հրամանով Ք. ա. 782 թվականին։ Արգիշտի I-ը Արարատյան կամ Վանի թագավորության հզոր արքաներից էր։ Վանի թագավորությունը Հայկական լեռնաշխարհում ստեղծված մեծ պետություն էր, որ կարողացավ միավորել լեռնաշխարհի համարյա ամբողջ տարածքը։ Վանի թագավորությունը նրա հարավային հարևան և գլխավոր հակառակորդ երկրում` Ասորեստանում հայտնի էր Ուրարտու անունով։ Բացի դրանից` մեզ հասած ուրարտական արձանագրություններում այն կոչվում է Բիայնիլի, այսինքն` Բիայնա երկիր։ Ք. ա. 9-րդ դարի երկրորդ կեսին, այսինքն՝ մեզանից ավելի քան 28 դար առաջ, «Նաիրի երկրի արքա» Սարդուրի I-ը հիմնեց Տուշպա (Տոսպ, Վան) մայրաքաղաքը: Այդ մասին թողած արձանագրություններում նա ներկայանում է որպես «մեծ արքա, հզոր արքա, արքաների արքա»:
Հետազոտական աշխատանքներ Ուսումնասիրել վերջին 5 տարվա հարավային դպրոցի 4-5 դասարաններում սովորղների թվաքանակը: Համեմատել և դասավորել ըստ տարիների և գրառել , թե ինչպես է փոփոխվել տարիների ընթացքում: Աշխատանքը ավարտելուց հոտո , այն ամփոփել բլոգում:
Նախագծի նպատակը և խնդիրները:
Տրված թեմայով նյութերի ձևավորում: Բանավոր հաշվումների կատարում և պատկերացում Մաթեմատիկական հմտությունների զարգացում: Ինքնուրույնության, ինքնարտահայտման հմտությունների և կարողությունների ձևավորում:
Նախագծի իրականացման ընթացքը․
Նախապես ձեռքի տակ ունենալ վերջին 5 տարիների սովորողների տվյալները , համեմատել ամեն տարվա սովորողների թվաքանակները , դասավորել ըստ տարիների՝ աճման կարգով:
N
2015
2016
2017
2018
2019
2020
4 դաս
17
29
41
20
37
52
5 դաս
12
15
30
31
23
47
52-17=35 4 դասարանում սովորողների տարբերությունը 2015-2020 թվականներին
52-29=23 4 դասարանում սովորողների տարբերությունը 2016-2020 թվականներին
52-41=11 4 դասարանում սովորողների տարբերությունը 2017-2020 թվականներին
52-20=32 4 դասարանում սովորողների տարբերությունը 2018-2020 թվականներին
52-37=15 4 դասարանում սովորողների տարբերությունը 2019-2020 թվականներին
5-րդ դասարան
47-12=35 5-րդ դասարանում սովորողի տարբերություն 2015-2020 թվականներին
47-15=32 5-րդ դասարանում սովորողի տարբերություն 2016-2020 թվականներին
47-30=17 5-րդ դասարանում սովորողի տարբերություն 2017-2020 թվականներին
47-31=16 5-րդ դասարանում սովորողի տարբերություն 2018-2020 թվականներին
47-23=24 5-րդ դասարանում սովորողի տարբերություն 2019-2020 թվականներին
Կենաց նշանակում է մաղթանքի արտահայտություն։ Հայերի և մի շարք այլ ժողովուրդների մեջ տարածված սովորույթի համաձայն ՝ խնջույքի ժամանակ ոգելից խմիչք ըմպելիս մարդիկ միմյանց բարեմաղթում են հաջողություն և առողջություն՝ ցուցաբերելով իրենց փոխադարձ սերը։
Կենացները տարբեր բնույթի են լինում։ Ես ձեզ կներկայացնեմ դրանցից մի քանիսը։
Երկու վարդ են լինում՝ կարմիր և դեղին։ Անապատով գնում են ու շատ ծարավում։Չարն ասում է․ << Եկեք ջուր տամ, բայց փոխարենը ինձ ձեր թերթիկներից մեկ հատ պիտի տաք։ Դեղին վարդը համաձայնում է և տալիս, իսկ կարմիրը ծարավ-ծարավ շարունակում է։ Գնում են, գնում։ Էլի չարը դուրս է գալիս ու էլի մի թերթիկ ուզում ջրի դիմաց։ Դեղինը տալիս է, կարմիրը՝ ոչ։ Ու մինչև տեղ են հասնում, դեղինի վրա ոչ մի թերթիկ չի մնում, և երկուսն էլ թոշնում են, բայց կարմիրը անգամ վերջին պահին լինում է գեղեցիկ և առողջ, իսկ դեղինը մի չորացած ճյուղի պես։ Խմենք ճիշտ ու գեղեցիկ կյանքի կենացը։ Կյանքում էլ ապրենք ազնիվ ու մաքուր։>>
Ծերունին հիվանդ պառկած է լինում․․․ Դուռը ծեծում են ․
-Ո՞վ է․․, — Հարցնում է ծերունին․․․
— Երջանկություն-լսվում է
-Ես կյանքում երջանիկ եղել եմ, շնորհակալ եմ․․
Ժամանակ անց նորից ծեծում են
-Ո՞վ է, — հարցնում է ծերունին․․
-Հարստությունը,- լսվում է պատասխանը․․
-Ես հարստություն չեմ ցանկանում, շնորհակալ եմ․․
Քիչ անց նորից ծեծում են․․
-Ո՞վ է,- հարցնում է ծերունին․
-Երիտասարդությունը,-լսվում է ի պատասխան․․
-Ես իմ երիտասարդությունն ապրել եմ, շնորհակալ եմ․․
Ժամանակ անց նորից ծեծում են․
-Ո՞վ է,-նորից հարցնում է ծերունին․
-Ընկերներդ են, բաց դուռը,-լսվում է դռան մյուս կօղմից․
Ծերունին դժվարությամբ վեր է կենում և բացում դուռը, ընկերները ներս են գալիս․․
Նրանց հետ միասին ներս են գալիս երիտասարդությունը, երջանկությունն ու հարստությունը․․
Նշանակում է խմե՜նք լավ ընկերների կենացը, որոնք մեզ համար ոչ միայն ընկեր են , այլ նաև երջանկություն, հարստություն և երիտասարդություն ։
Մայրցամաքների մակերևույթը ամենուրեք նույն ձևը չունի: Այնտեղ եղած հարթ և ընդարձակ տարածություններն անվանում են հարթավայրեր: Հարթավայրերը լինում են տարբեր մեծության: Աշխարհում ամենաընդարձակը Ամազոնի հարթավայրն է, որը գտնվում Է Հարավային Ամերիկա մայրցամաքում:
Հարթավայրերում գետերը շատ դանդաղ են հոսում, գրեթե աննկատ, որովհետև նրանց թեքությունը փոքր Է: Հարթավայրերում տեղ-տեղ հանդիպում են բարձրացած տեղամասեր, որոնք կոչվում են բլուրներ: Բլուրն ունի ստորոտ, լանջ և գագաթ: Լեռները նման են բլուրներին, բայց շատ ավելի բարձր են: Բարձր լեռների գագաթները երբեմն գտնվում են ամպերից Էլ վեր և հաճախ ծածկված են հավերժական ձյունով ու սառույցով: Աշխարհի ամենաբարձր լեռը Ջոմոլունգման Է, որը հայտնի Է նաև Էվերեստ անունով: Այն գտնվում է Եվրասիա մայրցամաքում, և նրա գագաթը ծովի մակարդակից բարձր է 8848 մետրով: Լեռները, ինչպես և բլուրները, ունեն ստորոտ, լանջ և գագաթ: Հարթավայրեր և լեռներ կան նաև օվկիանոսի հատակին: Դրանք նույնպես ունեն տարբեր մեծություն և բարձրություն, սակայն, ծածկված լինելով օվկիանոսի ջրերով, չեն երևում: Դեռ վաղ ժամանակներից մարդիկ բնակվում են ինչպես հարթավայրերում, այնպես էլ լեռնային շրջաններում: Հարթավայրերը բնակության համար ամենահարմար տարածքներն են: Դրա համար էլ Երկրագնդի բնակչության մեծ մասն ապրում է հարթավայրերում: Այստեղ ավելի հեշտ է մշակել հողը, աճեցնել այգիներ, կառուցել քաղաքներ, գյուղեր և ճանապարհներ: Չնայած դժվարություններին՝ լեռներում նույնպես կառուցում են գյուղեր և քաղաքներ, երկաթուղիներ ու ասֆալտապատ խճուղիներ: Լեռնային արագահոս գետերի վրա կառուցում են ջրային էլեկտրակայաններ: Լեռնային երկրներում մարդկանց ապրելու և աշխատելու ամենահարմար վայրերը լեռների միջև գտնվող ցածր ու հարթ տարածքներն են՝ լեռնահովիտները: Այստեղ նույնպես մշակում են տարբեր բույսեր: Իսկլ լեռներում ավելի շատ զբաղվում են անասնապահությամբ, որովհետև այնտեղ շատ արոտավայրեր կան: Գեղեցիկ է լեռների բնությունը, մաքուր ու բուժիչ է նրա օդը: Դրա համար էլ լեռների գրկում կառուցում են հանգստյան տներ և առողջարաններ: Մարդիկ սիրում են իրենց հանգիստն անցկացնել լեռնային վայրերում, զբաղվել լեռնագնացությամբ, իսկ ձմռանը՝ Լեռնադահուկային մարզաձևով: Անչափ գեղեցիկ է նաև Հայաստանի լեռների բնությունը:
Հարցեր և առաջադրանքներ 1. Ի՞նչ է հարթավայրը: Հարթավայրը հարթ և ընդարձակ տարածությունն է։ 2. Ի՞նչ է բլուրը: Բլուրը բարձրացած տեղամասն է։ 3. Ի՞նչ է լեռը և ինչո՞վ է տարբերվում բլրից:Լեռները բլուրներից շատ ավելի բարձր են։ 4. Ի՞նչ մասեր ունեն բլուրը և լեռը: Լեռները և բլուրները ունեն ստորոտ, լանջ և գագաթ: 5. Ինչո՞վ են առանձնահատուկ լեռնահովիտները: Լեռնահովիտները ցածր ու հարթ տարածքներ են։ 6. Ինչո՞վ են զբաղվում մարդիկ հարթավայրերում և լեռներում: Պատմիր ձեր բնակավայրում ապրող մարդկանց զբաղմունքների մասին:
Հարթավայրերում մարդիկ զբաղվում են հողագործությամբ, այգեգործությամբ, իսկ լեռներում պահում են կենդանիներ, անասուններ։ Մենք ապրում ենք Փարաքար գյուղում։ Այստեղ մարդիկ զբաղվում են տարբեր բաներով։ Ոմանք զբաղվում են այգեգործությամբ, որոշները անասնապահությամբ, կան մարդիկ ովքեր բույսերի և ծաղիկների ջերմոցներ ունեն։ Մեզ մոտ բոլորն ունեն գեղեցիկ և պտղատու այգիներ։
Проснулся Юрик утром. Посмотрел в окно. Солнце светит. Денёк хороший. И захотелось мальчику самому что-нибудь хорошее сделать. Вот сидит и думает: «Что, если б моя сестрёнка тонула, а я бы её спас!» А сестрёнка тут как тут: — Погуляй со мной, Юра! — Уходи, не мешай думать! И Юра думает: «Вот если б на няню волки напали, а я бы их застрелил!» А няня тут как тут: — Убери посуду, Юрочка. — Убери сама — некогда мне! Покачала головой няня. А Юра опять думает: «Вот если б Трезорка в колодец упал, а я бы его вытащил!» А Трезорка тут как тут. Хвостом виляет: «Дай мне попить, Юра!» — Пошёл вон! Не мешай думать! Закрыл Трезорка пасть, полез в кусты. А Юра к маме пошёл: — Что бы мне такое хорошее сделать? Погладила мама Юру по голове: — Погуляй с сестрёнкой, помоги няне посуду убрать, дай водички Трезору. (В. Осеева)
О чём думал мальчик? А как поступал?․Малъчик думал про хорошые поступки.А поступал он на оворот. Что посоветовала мама? Почему?.Мама посоветовала помогать няне гульать с сестрой и дать водички Трезору.потомушта ето хорошее дело.
Մխիթարյան Գոհար 